Plastic heeft een nare eigenschap: het vergaat niet. In de natuur of in zee valt het langzaam uit elkaar in steeds kleinere stukjes, maar het blijft plastic. Dieren kunnen plastic niet verteren, als ze het opeten kunnen ze er dood van gaan. Plastic kan op allerlei manieren in zee belanden. Bijvoorbeeld doordat we afval laten slingeren of op straat gooien. Maar ook doordat in producten zoals scrubs, douchegel, kleding, autobanden en zelfs verf plastic of kunststofdeeltjes zitten. Door wassen, slijtage of afbladderen kunnen deze deeltjes loslaten en met het douche of regenwater naar het riool stromen en van daaruit in zee terecht komen. Dit kunnen we helaas niet helemaal voorkomen: je moet bijvoorbeeld je kleren af en toe wassen. Maar met een aantal tips kun jij jouw bijdrage aan de hoeveelheid plastic in zee wel beperken.

Hoe schadelijk de kleine plasticdeeltjes in zee zijn, weten de deskundigen trouwens niet precies. En ook niet hoeveel elk product bijdraagt aan de plasticsoep in zee.

Makkelijke tips tegen plastic in zee

Zwerfafval: hoe voorkom je het?

In Nederland belandt elk jaar zo’n 50 miljoen kilo afval op straat, het strand of in de natuur. Dat zijn zo’n 22 miljoen PMD-zakken vol plastic, drinkpakken en blik, bijna anderhalve zak per Nederlander! Al dit vuilnis kan met de wind of rivieren mee naar zee gevoerd worden. Het gaat om grote dingen als plastic flesjes en bakjes, maar ook om kleine dingen als sigarettenpeuken, snoeppapiertjes, doppen, rietjes en ballonnen.

Wat kun je doen tegen zwerfafval?

• Gebruik je eigen hervulbare waterflesje en koffiebeker: dat scheelt een heleboel zwerfafval.
• Zorg dat je altijd een klein opvouwbaar tasje bij je hebt: handig voor een boodschap tussendoor of een aankoop in de stad.
• Gooi al je afval in de vuilnisbak, ook kauwgom, sigarettenpeuken en kleine stukjes plastic.
• Zit een vuilnisbak op straat vol? Prop het er niet bij, maar wacht tot je een vuilnisbak tegenkomt waar je het wel in kwijt kunt.
• Picknick of barbecue in het park of op het strand? Ruim al je afval netjes op. Zet geen tassen afval naast een volle vuilnisbak, maar gooi het liever thuis weg.
• Raap af en toe afval op dat in de buurt van je huis ligt. Zo hou je je eigen straat schoon.
• Laat geen ballonnen op: daarvan weet je zeker dat ze ergens op straat of in de natuur belanden. Iets te vieren?

Autobanden: tips tegen slijten

Wat kun je doen met je banden?

70% van het bandenslijpsel komt van personenauto’s. Banden met de juiste spanning slijten minder snel. Pomp je banden daarom elke 2 maanden goed op: zo zorg je ervoor dat er minder synthetisch rubber in de natuur belandt. Wist je trouwens dat het ook veel veiliger en goedkoper is om met goed opgepompte banden te rijden?

Kleding: dragen, wassen en drogen

Uit het synthetische kleding komen bij het maken en door het dragen, wassen en drogen microplasticvezels vrij. Kleding slijt altijd een beetje tijdens het wassen. De vezels die daarbij loslaten, spoelen met het waswater weg. Bij natuurlijke materialen als wol en katoen is dat geen probleem, maar synthetische vezels zoals polyester, acryl en vooral fleece dragen bij aan de plasticsoep in zee.

Fleece geeft meer microvezels af dan andere synthetische materialen. Dit komt doordat de vezel opgeruwd wordt. Het materiaal krijgt daardoor een vachtachtige, onregelmatige open structuur. Fleece is populair voor buitenactiviteiten omdat het isoleert, weinig weegt en geen water opneemt. Hierin is het uniek en een geschikt alternatief vinden is lastig. Daarbij hebben mogelijke andere kledingmaterialen (wol of dons) hun eigen milieunadelen. Fleece kun je beter alleen gebruiken als je het nodig hebt.

Bij vloeibaar wasmiddel komen minder vezels los dan bij poeder. Als je alleen wilt letten op microplasticvezels is vloeibaar de beste keuze, maar het is niet duidelijk of vloeibaar beter is voor het milieu omdat andere factoren ook meewegen.

Minder microplasticvezels uit kleding

• Was synthetische kleding niet vaker dan nodig. Check of je kleren écht vies zijn of nog best een keer te dragen. Vaak frissen ze al op als je ze een nachtje buiten hangt, in de vriezer stopt of voor het open raam hangt.
• Droog fleece op een droogrek en niet in de droger.
• Spoel het pluis uit de wasdroger niet door de wc, maar gooi het in de afvalemmer.
• Koop en gebruik fleece alleen als het nodig is vanwege de isolerende werking.
• Je kunt ook kiezen voor kleding van natuurlijke materialen zoals wol, katoen, bamboe, linnen, zijde of viscose. Maar die stoffen hebben weer andere nadelen voor het milieu. Zo produceren schapen veel broeikasgassen en is de productie van zijde, bamboe en viscose erg vervuilend.
• Overweeg wasbare luiers en inlegvellen van ander materiaal dan fleece.
• Stofzuig voor je de vloer dweilt en gooi het stofzuigerpluis bij het restafval.

Goed omgaan met verf

Waarschijnlijk heb je er nooit bij stilgestaan, maar ook in verf zit plastic. Door slijtage (afbladderen), schuren en het uitspoelen van kwasten en rollers in de gootsteen kan dit in het milieu terechtkomen. Bij het schuren van verf komen er schilfers en stofdeeltjes op straat of in de tuin terecht. Deze deeltjes kunnen met het regenwater naar het riool stromen. Bij het uitspoelen van kwasten en rollers spoelt de verf via het gootsteenputje naar het riool. Via het riool kan het uiteindelijk in zee terechtkomen.

Wat kun je doen bij het verven?

• Spoel geen resten verf door de gootsteen en spoel je kwasten en rollers niet onder de kraan uit. Ook niet als je verf op waterbasis gebruikt! Het is een misverstand dat die verf niet schadelijk is voor het milieu.
• Kwasten en rollers hoef je tijdens je verfklus niet steeds schoon te maken: je kunt ze makkelijk bewaren in een potje water of plastic zakje.
• Vang schuurstof op, er zijn bijvoorbeeld schuurmachines waar je een zakje aan kunt vastmaken waarin je het stof opvangt. En veeg stof dat op de grond valt op en gooi het in de vuilnisbak.
• Gebruik niet meer verf dan nodig is.
• In verf op natuurlijke basis (bijvoorbeeld lijnolie) zit geen plastic. Dat heeft als voordeel dat ze niet bijdraagt aan de plasticsoep. Deze verf heeft wel andere milieunadelen: er is grond en water nodig om de oliehoudende planten te verbouwen.
• Zorg dat de verflaag lang meegaat: goed voorwerk is belangrijk. Zit de verflaag er eenmaal op, maak die dan regelmatig schoon.

Plastic in doucheschuim en make-up (cosmetica)

Microbeads: je hebt er vast weleens van gehoord. In scrubs, peelings, douchegel en tandpasta zaten soms kleine plastic korreltjes die je huid of tanden licht schuren. Dat noemen we microbeads. De korreltjes spoelen met het water door het doucheputje naar het riool. Omdat de rioolwaterzuivering niet alle deeltjes tegenhoudt, spoelt een deel door naar zee. Fabrikanten in Europa hebben deze plastic microbeads inmiddels in bijna alle producten vervangen door natuurlijke materialen, bijvoorbeeld zand of gemalen vruchtenpitten. Het probleem van de microbeads is daarmee voor een groot deel opgelost.

Misschien wel ander plastic

Er kan nog wel een andere vorm van plastic in cosmetica en verzorgingsproducten zitten: van make-up, gezichtscrème, tandpasta, douchegel, shampoo, haarlak, scheerschuim, badzeep en babyproducten tot zonnebrand. Hoe schadelijk dat plastic precies is, is niet bekend: een organisatie van de EU doet daar nu onderzoek naar. Als het al een probleem is, dan vooral bij producten die je met water wegspoelt, zoals shampoo, doucheschuim, tandpasta en scheerschuim. Make-up en crèmes komen niet in het riool terecht: oogschaduw verwijder je bijvoorbeeld met een watje en crème trekt in de huid. Wil je het zekere voor het onzekere, gebruik dan de app van Beat the Microbead. Producten van de groene lijst bevatten zeker geen microplastics.

Wat kun je doen met je cosmetica?

• Koop geen make-up of schmink met glitters: dat zijn kleine plasticdeeltjes.
• Heb je nog oude flessen of potten scrub, bodywash of crème staan, of heb je producten (online) buiten Europa gekocht? Voel dan of er korreltjes in zitten. Voel je korreltjes, check dan het etiket: zie je een van de volgende ingrediënten op het etiket staan, dan zitten er zeker microbeads in: polyethyleen (PE), polypropyleen (PP), polyethyleen terephthalaat (PET), polymethyl methacrylaat (PMMA) en nylon (PA). Gebruik deze producten niet meer, maar gooi ze met de verpakking weg bij het restafval.
• Let op keurmerken voor natuurcosmetica of cosmetica met een milieukeurmerk: producten met deze keurmerken bevatten zeker geen microplastics. Kijk voor meer informatie naar de cosmeticakeurmerken in de Keurmerkenwijzer.

Plastics in je theezakje

Zet je weleens thee met een plastic piramidevormig theezakje? Uit onderzoek blijkt dat er dan miljarden stukjes microplastic en nanoplastic in je kopje thee terechtkomen. De deeltjes zijn zo klein dat ze je lichaam waarschijnlijk allemaal weer verlaten als je naar de wc gaat. Omdat het bij de rioolzuivering ingewikkeld is om zulke kleine deeltjes te filteren eindigt plastic zo ook in de natuur of de zee. Ook in andere theezakjes kunnen microplastics zitten, maar wel in mindere mate.

Wat kun je doen bij thee?

Om te voorkomen dat de plastics via je thee in de natuur eindigen kun je dus beter geen piramidevormige plastic theezakjes kiezen. En zoals in de Afvalscheidingswijzer is terug te vinden kun je alle theezakjes na gebruik bij het restafval gooien in plaats van bij het gft.

Waarom is plastic in zee een probleem?

Plastic vergaat niet en is ook niet verteerbaar. Hoe schadelijk plastic precies is voor planten, dieren en mensen, weten we niet. Maar we weten wél dat dieren verstrikt kunnen raken in grotere stukken plastic, bijvoorbeeld stukken visnet en plastic tassen. En dat ze plastic voor voedsel aanzien en opeten, waardoor ze verhongeren. Er is veel onderzoek gedaan naar de maaginhoud van dode stormvogels. Stormvogels halen al hun voedsel uit zee en eten alles wat ze in en op het water tegenkomen. Hoewel de hoeveelheid plastic de laatste jaren iets afneemt, had in de periode 2015-2019 ruim 90 procent van de Noordse stormvogels op de Noordzee plastic in de maag. Gemiddeld 20 stukjes, als je dit naar de mens vertaalt is dat bijna een lunchtrommel vol! Door al dat plastic kunnen de maag of darmen verstopt raken, waardoor de dieren overlijden.

Bij mossels en vissen zijn microplastics in delen van het lichaam teruggevonden. Als mensen of dieren deze mossels en vissen opeten, komt het in hun lichaam terecht. Hoe schadelijk dat is, weten we niet. We weten wel dat microplastics bepaalde lichaamsfuncties van kleine zeedieren kunnen beïnvloeden (ademhaling, beweging, voedselopname) en dat sommige stoffen in plastic giftig kunnen zijn (weekmakers in plastic beïnvloeden bijvoorbeeld de hormonen). Maar wetenschappers denken dat die invloed klein is.

Waar komt het plastic vandaan?

Een klein deel van het plastic zwerfafval dat in zee belandt komt uit Nederland. Er is onderzocht dat in elke kilo zand van de Nederlandse stranden zo’n 250 stukjes plastic zitten. Een deel daarvan komt uit Nederland, een deel kan overal vandaan komen en hier aangespoeld zijn. Hoeveel elk product bijdraagt aan de plasticsoep in zee is niet bekend. Aan het afval van elders kunnen wij niet veel doen. Maar in Nederland kunnen we er wel voor zorgen dat er minder van ons eigen plastic in de Noordzee terechtkomt en dat onze stranden schoner blijven.

Vanaf 3 juli 2021 zijn volgens een nieuwe Europese richtlijn, de SUP-richtlijn, veel wegwerpproducten van (bio-)plastic verboden. Deze richtlijn moet bijdragen aan minder plastic in zee.